Lịch sử của loài người được xây đắp bằng xương máu của hàng tỷ con người. Phần lớn họ đã tan thành cát bụi, chỉ để lại hồn thiêng cho sông núi. Một số ít danh nhân hoặc những người gần đây còn giữ lại xương cốt trong những ngôi mộ, những nghĩa trang. Nghĩa trang là nơi an nghỉ của người quá cố, nói nôm na là nơi chôn hài cốt, bình tro, di vật của người đã mất. Có nhiều loại nghĩa trang như: nghĩa trang dân sự, nghĩa trang quân đội, nghĩa trang dòng họ, nghĩa trang nạn nhân chiến tranh, bệnh dịch, tù nhân…Người sống đến nghĩa trang để tưởng niệm, để bày tỏ lòng thương tiếc, trân trọng với những người đã mất. Trong không gian tĩnh lặng, thanh khiết, người ta có thể ôn lại những kỷ niệm, xoa dịu nỗi buồn đau và can đảm bước tiếp hành trình của sự sống.

Việc sử dụng đất nghĩa trang hiện nay chưa được thống nhất, gây lãng phí. Đối với nghĩa trang dân sự, nghĩa trang dòng họ, nhiều người Việt còn quan niệm, “sống gửi thác về”, ngôi mộ là ngôi nhà vĩnh viễn của người mất, chỗ đặt mộ tổ tiên ảnh hưởng đến sự vững bền, phát đạt của dòng họ. Do đó, một số nghĩa trang dân sự đã xây cất mộ phần nguy nga trang tráng lệ như lăng tẩm cho người mất. Thời gian sẽ là người kiểm chứng cho tất cả lý thuyết và quan niệm. Tuy nhiên, nếu cứ lấn chiếm đất đai xây mộ phần nguy nga thì chẳng mấy chốc người sống cũng không còn chỗ dung thân.

Thiết kế quy hoạch nghĩa trang hiện nay vẫn theo lối mòn hoặc bỏ ngỏ. Đối với nghĩa trang quân sự, nhiều nơi vẫn duy trì thiết kế điển hình- các mộ phần xây gạch và đài tưởng niệm Anh hùng liệt sỹ. Mộ phần xây chen chúc chật chội, nhiều khi không được chăm chút dẫn đến xuống cấp. Những nghĩa trang dân sự đa phần chật chội, chen chúc, có ngôi mộ thì được chăm chút hương khói, có ngôi mộ thì bỏ hoang lạnh lẽo. Người ta thường dùng khái niệm :”bãi tha ma” để nói về nghĩa trang, chỉ sự hoang tàn lạnh lẽo âm u, ai đến đó chắc chỉ mau chóng muốn rời đi, đừng nói chi đến tưởng niệm. Thực tế, việc tập hợp một số lượng mộ lớn luôn đem đến bầu không khí nặng nề nhiều âm khí. Do đó, việc sử dụng các thủ pháp thiết kế để cân bằng giữa âm và dương là rất cần thiết.

Trên thế giới, xu hướng biến nghĩa trang thành công viên tưởng niệm là một xu hướng có lợi cho cả người sống và người đã khuất. An nghỉ, dưới bầu trời đầy sao của vũ trụ vĩ đại hay dưới bóng từ bi của đức Phật, của đức Chúa đều đẹp đẽ và an bình như nhau. Biến nghĩa trang thành công viên tưởng niệm sẽ tăng không gian xanh của thành phố, tăng dương khí cho nghĩa trang và biến mất mát thành những hồi ức tốt đẹp cho người sống.

Hãy cùng Lộc Tùng tham khảo những thiết kế nghĩa trang rất đẹp, rất nhân văn, là nơi để người sống đến nghiêng mình, trân trọng những hồi ức và tiếp tục xây dựng cuộc sống đẹp đẽ hơn.

H1. Nghĩa trang cựu chiến binh do tập đoàn LA thiết kế-Mỹ

Quy hoạch và cảnh quan nghĩa trang này nêu bật tính thống nhất làm nên sức mạnh của quân đội. Các ngôi mộ nằm chìm dưới cỏ tạo không gian thoáng đãng để người thăm viếng dễ dàng đi lại.

H2. Nghĩa trang tưởng niệm Loenen là nơi an nghỉ cuối cùng của gần 4.000 binh lính và thường dân Hà Lan. Họ đã mất mạng trong Thế chiến thứ hai và trong các cuộc xung đột bạo lực khác sau đó, chẳng hạn như chiến dịch Đông Ấn của Hà Lan, và trong các sứ mệnh gìn giữ hòa bình quốc tế.

Nghĩa trang các nạn nhân chiến tranh. Các nạn nhân chiến tranh có số lượng rất lớn và thường mất thông tin tên tuổi. Do đó, không gian nghĩa trang không có bia mộ cụ thể, chỉ là nơi chôn cất và tưởng niệm.

 H3. Đài tưởng niệm quốc gia thành phố Oklahoma là một đài tưởng niệm ở Hoa Kỳ nhằm tôn vinh các nạn nhân, những người sống sót, những người cứu hộ và tất cả những người bị ảnh hưởng bởi vụ đánh bom Thành phố Oklahoma vào ngày 19 tháng 4 , 1995. Đài tưởng niệm nằm ở trung tâm thành phố Oklahoma City trên địa điểm cũ của Tòa nhà Liên bang Alfred P. Murrah , đã bị phá hủy trong vụ đánh bom năm 1995. Tòa nhà này nằm trên Đường số 5 NW giữa Đại lộ N. Robinson và Đại lộ N. Harvey.Wikipedia  site:vi.tr2tr.wiki

H4.Nghĩa trang Castel San Gimignano là một ví dụ điển hình về "nghĩa trang" ở vùng nông thôn Tuscan. 

H5. Khu vực chôn cất và tường đựng các bình tro làm tăng sức chứa của nghĩa trang

Các không gian chôn cất trong nghĩa trang hiện nay cũng có nhiều loại: mộ hung táng, mộ cát táng, tường đặt bình tro. Diện tích mộ hung táng lớn nhất, trong khi đó tường đặt bình tro chiếm ít diện tích nhất, có thể bố trí thành nhiều tầng.

H6. Tượng Phật nằm trong nghĩa trang Thiên Đức- Phú Thọ. Bên dưới có không gian nghỉ chân cho lữ khách. Ảnh Loctung

Chỗ ngồi dừng chân cho khách đến nghĩa trang dưới chân tượng rất cần thiết, đặc biệt cho các dịp Thanh Minh, Vulan…

H6. Một cách xếp bình tro theo gia đình hay dòng họ trong nghĩa trang (bên trong trụ bê tông), phía trên có chỗ đặt hoa tưởng niệm và trang trí

Cây cao bóng mát rất cần thiết cho nghĩa trang, tuy nhiên cần bố trí để không ảnh hưởng đến mộ phần.

H7. Cây bụi ven đường trong nghĩa trang, dùng cây lá màu, hạn chế cây cắt xén. Ảnh Loctung

H8. Cây bụi trong nghĩa trang Thiên Đức, chịu hạn, ít chăm sóc. Ảnh Loctung

Cây bụi cần sử dụng cây ưa nắng, chịu hạn, ít chăm sóc.

Công trình dịch vụ, thiết bị sử dụng cần chắc chắn, bền đẹp ngoài trời

H7,8. Tiểu cảnh tượng Phật trong nghĩa trang Thiên Đức. Ảnh Loctung

Các tiểu cảnh tâm linh đem lại sinh khí cho nghĩa trang

H9. Tác phẩm nghệ thuật Đài tưởng niệm quốc gia tại thành phố Oklahoma

Những tác phẩm nghệ thuật được thiết kế riêng sẽ đem lại cho nghĩa trang một diện mạo riêng và nâng tầm chỗ an nghỉ của người mất thành một không gian nghệ thuật cho người sống viếng thăm.

H 10. Vách tường treo những kỷ vật của những nạn nhân của cuộc khủng bố là nơi hàng năm mọi người đến đặt hoa tưởng niệm- Oklahoma

H12. Nhà nguyện trong nghĩa trang Loenen Hà Lan

Công trình tâm linh là nơi cần thiết để nâng đỡ tinh thần cả người sống lẫn người đã khuất.

Tóm lại, để nghĩa trang trở thành một công viên tưởng niêm, nó cần phải được quy hoạch cho các không gian cần thiết như: nơi chôn cất, nơi đặt tro cốt, công trình tâm linh, công trình dịch vụ, công trình nghệ thuật... Tất cả các không gian ấy cần được thiết kế cảnh quan để đem lại cảm giác thiêng liêng, yên tĩnh, thanh bình, sạch sẽ, trật tự. Sự thanh thản siêu thoát của người đã khuất chính là sự yên bình của người sống.

2022.08.11. Loctung.com. Ảnh Internet